Recenzja
Prof.dr hab. inż. Józef Jachimski
emerytowany profesor
fotogrametrii i geoinformatyki obrazowej
Recenzja
monografii p.t.
Zdjęcia lotnicze – Atlas fotointerpretacyjny
Praca zbiorowa pod redakcją Jacka Kozaka i Krystiana Pyki
Recenzowane opracowanie jest obszerną monografią opracowaną przez zespół 15 autorów.
Składa się z części wprowadzającej i zbioru prawie 200 zdjęć lotniczych, znaczna większość
z objaśnieniami, zgrupowanych w działach tematycznych.
Obszerne wprowadzenie dzieli się na trzy części:
- Wstęp (autorstwa Krystiana Pyki – profesora AGH)
- Podstawy i przykłady fotointerpretacji (autorstwa Krystiana Pyki– profesora AGH)
- Tematyczna interpretacja zdjęć lotniczych (autorstwa Jacka Kozaka – profesora UJ)
Główną część opracowania, zawierającą przykłady zdjęć lotniczych, z których każde
uzupełniono wnikliwą charakterystyką tematyczną i fotointerpretacyjną, podzielono na
6 rozdziałów: rzeźba i wody powierzchniowe; szata roślinna; użytkowanie rolnicze i leśne;
osadnictwo; przemysł i infrastruktura; dziedzictwo kulturowe, turystyka i rekreacja. Na końcu
opracowania zamieszczono zbiór przykładowych stereogramów w formie anaglifowej, oraz
wykaz bibliografii.
We wstępie autor pokrótce odnosi się do historycznego rozwoju fotogrametrii
i fotointerpretacji w Drugiej Rzeczpospolitej i w PRL, a także charakteryzuje zawartość
monografii i zapowiada udostępnienie całości monografii również w internecie. W rozdziale
pt. „podstawy i przykłady fotointerpretacji” znajdujemy wprowadzenie metodyczne dotyczące
pozyskiwania i szczegółowych zasad interpretacji obrazów lotniczych, wraz z przykładami
metodycznymi o charakterze ogólnym. W rozdziale pt. „Tematyczna interpretacja zdjęć
lotniczych” prof. Jacek Kozak i współautorzy przedstawiają szczegółowe charakterystyki
obiektów prezentowanych na zdjęciach, a także wskazują na cechy fotointerpretacyjne
wykorzystane przy analizie obrazów.
Atlas stanowi zbiór zdjęć lotniczych przykładowo wybranych obszarów i obiektów
o charakterystycznych cechach geograficznych: przyrodniczych, morfologicznych, agranych,
urbanistycznych (wiejskich, miejskich, przemysłowych), a także terenów przekształconych w
wyniku działalności człowieka lub klęsk żywiołowych. Wśród bardzo wielu interesujących
przykładów odczytywania i fotointerpretacji obrazów lotniczych znaleźć można obraz
umożliwiający wykrycie zarysu wczesnośredniowiecznych fortyfikacji ziemnych (6.02) na tle
aktualnego sposobu użytkowania terenu, czy też obraz zarysu pierwotnego biegu rzeki i jej
biegu po pracach regulacyjnych, dzięki którym pozyskano znaczny obszar dla potrzeb
rolniczych (5.32), a także wiele innych tematów w tym obszernym zbiorze obrazów. Zwrócić
warto uwagę na fakt, że prezentowane zdjęcia lotnicze wyselekcjonowano ze zbiorów zdjęć
wykonanych w różnych okresach dla celów produkcyjnych. Jest to więc archiwalny materiał
istniejący, oczekujący na szerokie wykorzystanie w różnorodnych celach związanych
z rozwojem Kraju, ochroną środowiska, rozbudową infrastruktury, badaniami historycznymi
i innymi.
Żyjemy w dobie budowania społeczeństwa informacyjnego, którego realne funkcjonowanie
uwarunkowane jest stale postępującą łatwością i powszechnością dostępu do informacji.
Trzeba tylko umieć z tych informacji korzystać. Informacja obrazowa istnieje w bardzo
obszernych zbiorach wielu archiwów.
Człowiek od wielu tysiącleci uczył się gromadzić informacje o środowisku w sposób łatwy do
upowszechnienia. Próbował tworzyć graficzne reprezentacje otoczenia, które umożliwiały
odtworzenie (lub wytworzenie) w mózgu obserwatora obrazu psychicznego tego otoczenia,
obrazu niezbędnego do analizy i wnioskowania, niezbędnego do podejmowania decyzji.
Najstarszym znanym przykładem tej geoinformatycznej działalności człowieka jest mapa
fragmentu Mezopotamii wyryta na glinianej tabliczce przed ponad pięcioma tysiącami lat
[Makowski 2004]. Oczywiście w owym okresie źródłem informacji była tylko bezpośrednia
obserwacja otoczenia z poziomu terenu, a wysiłek intelektualny polegał na
wyselekcjonowaniu ważnych szczegółów i na nadaniu im kształtu tworzonej reprezentacji
graficznej.
Współcześnie bardzo często informację o środowisku geograficznym czerpiemy z obrazów
rejestrowanych automatycznie z pokładu samolotu lub satelity. Obrazów rejestrowanych
w zakresie promieniowania widzialnego (a więc względnie łatwych do interpretacji w oparciu
o nasze przyzwyczajenia), lub rejestrowanych w różnych innych zakresach promieniowania
elektromagnetycznego, znacznie trudniejszych do bezpośredniej wzrokowej interpretacji.
Jednakże nawet te względnie łatwe do interpretacji, wielotonalne monochromatyczne, lub
barwne – utrzymane w kolorach naturalnych, lub spektrostrefowe - obrazy rejestrowane
z ptasiej perspektywy, wymagają pewnego treningu, przygotowania do wyodrębnienia
z niesłychanego bogactwa detali tych ważnych dla obserwatora informacji.
Takie umiejętności, podobnie zresztą jak wiele innych, zdobywa się jedynie przez trening.
Trening tym skuteczniejszy, im bardziej metodycznie prowadzony, przy wykorzystaniu
dobrze dobranych i opisanych obrazów treningowych. Trening taki jest żmudny pomimo
kilku tysiącletnim przyzwyczajeniom ludzkości do znajdywania i unaoczniania sobie relacji
pomiędzy naturalnym obrazem przestrzeni a rzeczywistością.
Obrazy fotograficzne rejestrowane z lotu ptaka miały i mają wielkie znaczenie dla potrzeb
gospodarczych i militarnych. W naszej części Europy pierwsza zachowana publikacja
traktująca o interpretacji zdjęć lotniczych wykonana została przez Polaka, stacjonującego w
Krakowie oficera armii austriackiej, Lucjana Mickiewicza, w 1876 roku [Waldhausl 2000].
Od tego czasu datuje się stale poszerzający się zakres i intensywność wykorzystania zdjęć
lotniczych do pozyskiwania wielorakiej informacji gospodarczej, historycznej
(i prehistorycznej), a także informacji o stanie środowiska naturalnego dla potrzeb
administracyjnych i militarnych. Tak powstawały podwaliny geoinformatyki obrazowej.
Wdrażanie geoinformacji obrazowej do bieżącego wykorzystania przez szerokie rzesze
obywateli wymaga w pierwszym rzędzie wdrożenia odpowiednich nawyków w gronie
pracowników administracji państwowej i lokalnej. O tym, że nie jest to przedsięwzięcie łatwe
przekonaliśmy się prowadząc w latach 1997-98, w ramach europejskiego programu PHARE,
szkolenia dla pracowników administracji. Doświadczalne kursy wdrażające młodzież
gimnazjalną do wykorzystywania obrazowej geoinformacji wprowadziły wyższe uczelnie
Krakowa i Warszawy w latach 2000-2001 [Bujakiewicz,Jachimski, 2001].
Dalsze działania dotyczące upowszechniania obrazowej geoinformacji muszą być
prowadzone systematycznie na wielu poziomach edukacji. Skuteczność tych działań zależy
między innymi od upowszechniania dobrze opracowanych pomocy dydaktycznych.
Z tym większą aprobatą powitać należy recenzowaną publikację. Niniejszy zbiór doskonale
dobranych, wielotematycznych zdjęć lotniczych zaopatrzonych w obszerne i wnikliwe opisy
interpretacyjne wypełnia lukę w polskiej literaturze przedmiotu i przyczyni się znakomicie do
upowszechniania umiejętności wykorzystania informacji zawartych w zdjęciach lotniczych
przez aktywnych członków społeczeństwa informacyjnego.
Gorąco rekomenduję opublikowanie recenzowanego opracowania i udostępnienie go na
wszystkich poziomach procesu edukacyjnego.
ŹRÓDŁA
Bujakiewicz A., Jachimski J., 2001: Fotogrametria i teledetekcja a geoinformatyka,
Teledetekcja środowiska, tom 32.
Makowski Andrzej 2004: Mapa – Spuścizna kulturowa postaci przekazu geoinformacji
(ontogeneza mapy), Geoinformatica Polonica, nr 6
Waldhausl Peter 2000: Co-operation between the Polish and the Austrian Society of
Photogrammetry and Remote Sensing and the Mission of CIPA. Archiwum Fotogrametrii,
Teledetekcji I Kartografii, vol. 10.
Kraków, 28 sierpnia 2011 roku
